- Pracownik zatrudniony w kraju UE/EFTA może zgłosić do swojego ubezpieczenia zdrowotnego małżonka i dzieci mieszkających w Polsce, pod warunkiem że nie posiadają oni własnego tytułu do ubezpieczenia.
- Formularz S1 jest podstawowym dokumentem umożliwiającym korzystanie z pełnego zakresu świadczeń zdrowotnych w ramach NFZ – należy go uzyskać w instytucji ubezpieczeniowej kraju zatrudnienia i zarejestrować w polskim NFZ.
- Członkowie rodziny ubezpieczeni przez pracownika za granicą mają prawo do identycznego zakresu świadczeń jak osoby ubezpieczone bezpośrednio w NFZ, a koszty leczenia są rozliczane między instytucjami obu państw.
- Uzyskanie własnego tytułu do ubezpieczenia w Polsce (np. podjęcie pracy, rejestracja jako bezrobotny, uzyskanie emerytury) wymaga poinformowania zagranicznej instytucji ubezpieczeniowej i skutkuje wygaśnięciem uprawnień z formularza S1.
- Pracownicy delegowani (do 24 miesięcy), urzędnicy służby cywilnej oraz członkowie korpusu dyplomatycznego zachowują ubezpieczenie w NFZ, co potwierdza zaświadczenie A1 wydawane przez ZUS.
Emigracja zarobkowa to decyzja, która wpływa na całą rodzinę, szczególnie gdy jedno z małżonków pozostaje w Polsce. W takiej sytuacji pojawiają się pytania o prawo do opieki zdrowotnej dla osoby mieszkającej w kraju – na szczęście przepisy unijne dokładnie regulują te kwestie.
Prawo do ubezpieczenia zdrowotnego małżonka w kraju UE
Osoba pracująca w innym państwie członkowskim Unii Europejskiej lub Europejskiego Obszaru Gospodarczego może zgłosić do swojego ubezpieczenia małżonka mieszkającego w Polsce. To rozwiązanie sprawdza się w sytuacji, gdy osoba pozostająca w kraju nie posiada własnego tytułu do ubezpieczenia zdrowotnego – nie pracuje, nie prowadzi działalności gospodarczej ani nie jest zarejestrowana jako bezrobotna.
Regulacje te wynikają z rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004 oraz rozporządzenia wykonawczego (WE) nr 987/2009, które koordynują systemy zabezpieczenia społecznego w Unii Europejskiej. Dzięki tym przepisom rodzina pracownika zatrudnionego za granicą może korzystać z pełnego ubezpieczenia zdrowotnego na terytorium Polski.
Formularz S1 – podstawa do korzystania ze świadczeń
Aby małżonek pozostający w Polsce mógł bez przeszkód korzystać z opieki medycznej, niezbędne jest uzyskanie formularza S1 (dawniej znanego jako E109). Ten dokument potwierdza uprawnienia członka rodziny do świadczeń zdrowotnych w kraju zamieszkania od momentu zgłoszenia do ubezpieczenia w zagranicznej instytucji.
Formularz S1 to podstawa do korzystania z pełnego zakresu świadczeń przewidzianych w ramach polskiego systemu opieki zdrowotnej. W dokumencie tym zaznacza się specjalny status osoby jako członka rodziny ubezpieczonego (punkt 1.7.2). Po zarejestrowaniu formularza w Narodowym Funduszu Zdrowia, koszty udzielonych świadczeń są rozliczane między instytucjami ubezpieczeniowymi obu krajów – zagraniczna instytucja zwraca NFZ wydatki związane z leczeniem członków rodziny ubezpieczonego.
Procedura uzyskania i rejestracji formularza S1
W przypadku pracy za granicą formularz S1 wystawia instytucja ubezpieczeniowa w kraju zatrudnienia. Dla przykładu, gdy małżonek pracuje w Niemczech, właściwa kasa chorych z tego kraju przygotowuje odpowiedni dokument dla członków rodziny przebywających w Polsce. Proces uzyskania formularza często odbywa się przy wsparciu pracodawcy oraz zagranicznego biura księgowego, które pomaga dopełnić wszystkich formalności.
Po otrzymaniu formularza S1 należy niezwłocznie zarejestrować go w oddziale Narodowego Funduszu Zdrowia właściwym dla miejsca zamieszkania. NFZ po weryfikacji dokumentów wydaje wewnętrzne poświadczenie uprawniające do korzystania ze świadczeń medycznych. Ocena zakresu świadczeń odbywa się według polskiego prawa – oznacza to, że członkowie rodziny mają dostęp do wszystkich usług gwarantowanych przez NFZ na terenie Polski.
Zakres świadczeń zdrowotnych dla rodziny w Polsce
Członkowie rodziny ubezpieczeni na podstawie formularza S1 otrzymują pełen dostęp do świadczeń opieki zdrowotnej oferowanych w ramach publicznego systemu ochrony zdrowia w Polsce. Zakres tych świadczeń jest identyczny jak dla osób ubezpieczonych bezpośrednio w NFZ. Rozwiązanie to sprawdza się szczególnie w przypadku rodzin z dziećmi, gdzie jeden z rodziców pracuje za granicą.
W praktyce oznacza to, że małżonek i dzieci mogą swobodnie korzystać z podstawowej opieki zdrowotnej, wizyt u specjalistów, badań diagnostycznych czy leczenia szpitalnego na terenie Polski. Wszystkie koszty tych świadczeń są następnie rozliczane między instytucją ubezpieczeniową kraju zatrudnienia a polskim NFZ.
Przykładowo, gdy ojciec rodziny pracuje w Irlandii i tam jest ubezpieczony, a jego żona z trójką dzieci mieszka w Polsce, mogą oni korzystać z pełnego pakietu świadczeń medycznych na takich samych zasadach, jak osoby ubezpieczone bezpośrednio w polskim systemie.
Obowiązki związane ze zmianą sytuacji życiowej
Uprawnienia do korzystania ze świadczeń zdrowotnych na podstawie formularza S1 nie są bezterminowe. Prawo to przysługuje tak długo, jak członek rodziny jest objęty ubezpieczeniem zdrowotnym w jednym państwie i mieszka w drugim. Ten status może ulec zmianie w momencie uzyskania własnego tytułu do ubezpieczenia w Polsce.
Sytuacja zmienia się w przypadku podjęcia pracy, rejestracji w urzędzie pracy jako osoba bezrobotna czy uzyskania prawa do emerytury lub renty w Polsce. W takich okolicznościach należy poinformować instytucję ubezpieczeniową w kraju, gdzie małżonek był dotychczas zgłoszony do ubezpieczenia. Od tego momentu świadczenia zdrowotne będą przysługiwać na podstawie polskiego ubezpieczenia, a dotychczasowy dokument S1 straci ważność.
Szczególne przypadki ubezpieczenia za granicą
Status ubezpieczeniowy zmienia się również w sytuacji pracowników delegowanych. W przypadku oddelegowania przez pracodawcę do pracy w innym państwie UE lub EFTA na okres maksymalnie 24 miesięcy, pracownik zachowuje ubezpieczenie zdrowotne w Narodowym Funduszu Zdrowia. W tej sytuacji pracodawca zobowiązany jest uzyskać z ZUS zaświadczenie A1, potwierdzające status pracownika delegowanego.
Odrębne zasady dotyczą również urzędników służby cywilnej oraz członków korpusu dyplomatycznego i konsularnego wykonujących pracę w innych państwach UE/EFTA. Osoby te, mimo wykonywania obowiązków za granicą, pozostają objęte ubezpieczeniem zdrowotnym w NFZ. Dotyczy to również krótkoterminowych wyjazdów służbowych, takich jak konferencje, szkolenia czy manewry wojskowe. W tych przypadkach również niezbędne jest uzyskanie przez pracodawcę zaświadczenia A1 z ZUS.