Mobbing w pracy to poważny problem, który może znacząco wpłynąć na zdrowie psychiczne i fizyczne pracownika. W tym artykule wyjaśnimy, czym dokładnie jest mobbing, jak go rozpoznać i gdzie szukać pomocy, jeśli padłeś jego ofiarą.
Czym jest mobbing?
Mobbing to uporczywe i długotrwałe nękanie lub zastraszanie pracownika, które wywołuje u niego zaniżoną ocenę przydatności zawodowej, powoduje poniżenie lub ośmieszenie, izoluje go lub eliminuje z zespołu współpracowników.
Zgodnie z art. 943 § 2 Kodeksu pracy, aby dane zachowanie można było uznać za mobbing, musi ono spełniać kilka kryteriów jednocześnie. Działania mobbera muszą być skierowane przeciwko konkretnemu pracownikowi, mieć charakter długotrwały i uporczywy oraz prowadzić do negatywnych skutków psychologicznych i zawodowych u ofiary.
Art. 943. KP – Obowiązki pracodawcy w zakresie przeciwdziałania mobbingowi
§ 1. Pracodawca jest obowiązany przeciwdziałać mobbingowi.
§ 2. Mobbing oznacza działania lub zachowania dotyczące pracownika lub skierowane przeciwko pracownikowi, polegające na uporczywym i długotrwałym nękaniu lub zastraszaniu pracownika, wywołujące u niego zaniżoną ocenę przydatności zawodowej, powodujące lub mające na celu poniżenie lub ośmieszenie pracownika, izolowanie go lub wyeliminowanie z zespołu współpracowników.
§ 3. Pracownik, u którego mobbing wywołał rozstrój zdrowia, może dochodzić od pracodawcy odpowiedniej sumy tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę.
§ 4. Pracownik, który doznał mobbingu lub wskutek mobbingu rozwiązał umowę o pracę, ma prawo dochodzić od pracodawcy odszkodowania w wysokości nie niższej niż minimalne wynagrodzenie za pracę, ustalane na podstawie odrębnych przepisów.
§ 5.Oświadczenie pracownika o rozwiązaniu umowy o pracę powinno nastąpić na piśmie z podaniem przyczyny, o której mowa w § 2, uzasadniającej rozwiązanie umowy.
Pamiętajmy, że pojedynczy incydent lub krótkotrwały konflikt nie jest jeszcze mobbingiem – kluczowa jest tu powtarzalność i systematyczność niewłaściwych zachowań.
Rodzaje i przejawy mobbingu w miejscu pracy
Mobbing może przybierać różne formy, ale najczęściej spotykane to:
- mobbing pionowy (gdy sprawcą jest przełożony),
- mobbing poziomy (gdy nękają współpracownicy),
- mobbing wstępujący (gdy podwładni mobbingują przełożonego).
Do typowych przejawów mobbingu zaliczamy:
- ciągłe krytykowanie i podważanie kompetencji pracownika,
- izolowanie go od zespołu,
- przydzielanie zadań poniżej kwalifikacji lub niemożliwych do wykonania,
- rozpowszechnianie plotek,
- wyśmiewanie,
- ignorowanie,
- grożenie zwolnieniem.
Mobbing może mieć formę zarówno bezpośrednich ataków słownych, jak i bardziej subtelnych działań, takich jak pomijanie pracownika przy przydzielaniu ważnych zadań czy uniemożliwianie mu dostępu do istotnych informacji. Zwróćmy uwagę, że niektóre zachowania mobbingowe mogą być trudne do udowodnienia, zwłaszcza gdy mają charakter pośredni lub psychologiczny.
Skutki mobbingu dla pracownika i firmy
Mobbing może mieć daleko idące konsekwencje zarówno dla pracownika, jak i dla całej organizacji. U ofiary mobbingu często obserwujemy obniżenie samooceny, utratę motywacji do pracy i spadek wydajności. Długotrwałe nękanie może prowadzić do poważnych problemów zdrowotnych, takich jak depresja, zaburzenia lękowe czy nawet myśli samobójcze. Pracownicy doświadczający mobbingu często cierpią na bezsenność, bóle głowy, problemy żołądkowe i inne dolegliwości psychosomatyczne.
Mobbing w skrajnych przypadkach mobbing może doprowadzić do całkowitego załamania nerwowego i konieczności długotrwałego leczenia.
Dla firmy skutki mobbingu to przede wszystkim pogorszenie atmosfery w zespole, spadek efektywności pracy, zwiększona absencja pracowników i rotacja kadry. Organizacje, w których występuje mobbing, narażają się na utratę reputacji, a także na koszty związane z ewentualnymi procesami sądowymi i odszkodowaniami dla ofiar.
Jak rozpoznać mobbing? Sygnały ostrzegawcze
Rozpoznanie mobbingu nie zawsze jest łatwe, zwłaszcza gdy przybiera on subtelne formy. Jednakże istnieją pewne sygnały ostrzegawcze, na które powinniśmy zwrócić uwagę. Jeśli zauważysz, że jesteś ciągle krytykowany bez uzasadnienia, izolowany od reszty zespołu lub przydzielane są Ci zadania znacznie poniżej Twoich kwalifikacji – mogą to być pierwsze symptomy mobbingu.
Inne oznaki to nagłe wykluczenie z projektów, w których wcześniej brałeś udział, ignorowanie Twoich pomysłów i opinii podczas spotkań zespołu, czy rozpowszechnianie na Twój temat nieprawdziwych informacji. Zwróć uwagę na swoje samopoczucie – jeśli odczuwasz stały lęk przed pójściem do pracy, masz problemy ze snem lub koncentracją, a Twoja samoocena znacząco spadła – to mogą być psychologiczne skutki mobbingu.
Pamiętaj, że aby mówić o mobbingu, takie zachowania muszą być uporczywe i długotrwałe, a nie jednorazowe incydenty.
Jeśli podejrzewasz, że jesteś ofiarą mobbingu, zacznij dokumentować wszystkie niepokojące sytuacje – zapisuj daty, miejsca i świadków wydarzeń. Taka dokumentacja może być nieoceniona w przypadku konieczności podjęcia kroków prawnych.
Gdzie i jak zgłosić mobbing?
Jeśli podejrzewasz, że jesteś ofiarą mobbingu, nie czekaj bezczynnie i działaj. W pierwszej kolejności zgłoś problem swojemu bezpośredniemu przełożonemu lub, jeśli to on jest mobberem, osobie na wyższym stanowisku. Wiele firm posiada wewnętrzne procedury antymobbingowe, z których powinieneś skorzystać.
Jeśli Twoja organizacja ma związki zawodowe lub komisję antymobbingową, poinformuj je o sytuacji. Gdy wewnętrzne metody zawiodą, możesz zwrócić się do Państwowej Inspekcji Pracy, która ma uprawnienia do przeprowadzenia kontroli w Twoim miejscu pracy.
W ostateczności rozważ złożenie pozwu do sądu pracy. Pamiętaj, że zgodnie z art. 943 Kodeksu pracy, to na pracodawcy spoczywa obowiązek przeciwdziałania mobbingowi, więc ma on prawny obowiązek zareagować na Twoje zgłoszenie. Warto też skontaktować się z organizacjami pozarządowymi zajmującymi się wsparciem ofiar mobbingu, takimi jak Krajowe Stowarzyszenie Antymobbingowe czy Ogólnopolskie Stowarzyszenie Antymobbingowe, które mogą udzielić Ci profesjonalnej pomocy prawnej i psychologicznej.
Prawa pracownika i obowiązki pracodawcy wobec mobbingu
Jako pracownik masz prawo do bezpiecznego i wolnego od mobbingu środowiska pracy. Kodeks pracy jasno stwierdza, że jeśli mobbing wywołał u Ciebie rozstrój zdrowia, możesz dochodzić od pracodawcy zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę.
Co więcej, jeśli z powodu mobbingu zdecydowałeś się rozwiązać umowę o pracę, masz prawo do odszkodowania w wysokości nie niższej niż minimalne wynagrodzenie za pracę. Pamiętaj jednak, że to na Tobie spoczywa obowiązek udowodnienia, że mobbing miał miejsce.
Z kolei pracodawca ma ustawowy obowiązek przeciwdziałania mobbingowi w miejscu pracy. Oznacza to, że powinien on wprowadzić odpowiednie procedury antymobbingowe, szkolić pracowników w zakresie rozpoznawania i reagowania na mobbing, a także niezwłocznie podejmować działania w przypadku zgłoszenia mobbingu.
Brak odpowiedniej reakcji ze strony pracodawcy może skutkować dla niego poważnymi konsekwencjami prawnymi i finansowymi. Warto zaznaczyć, że odpowiedzialność pracodawcy obejmuje nie tylko sytuacje, gdy sam jest mobberem, ale również gdy mobbing występuje między pracownikami.