Przejście na emeryturę to istotny moment w życiu każdego nauczyciela. W Polsce istnieją różne ścieżki, które umożliwiają pedagogom zakończenie kariery zawodowej przed osiągnięciem powszechnego wieku emerytalnego.
Wcześniejsza emerytura nauczycielska bez względu na wiek
Nauczyciele mają możliwość przejścia na wcześniejszą emeryturę, jeśli spełnili określone warunki do 31 grudnia 2008 roku. Aby skorzystać z tego przywileju, musisz posiadać co najmniej 30 lat pracy, w tym minimum 20 lat pracy nauczycielskiej wykonywanej przynajmniej w wymiarze połowy obowiązującego pełnego wymiaru zajęć. Dla nauczycieli pracujących w szkołach i zakładach specjalnych wymagania są nieco łagodniejsze – wystarczy 25 lat pracy ogółem, w tym 20 lat pracy nauczycielskiej.
Jeśli spełniasz te kryteria, możesz złożyć wniosek o emeryturę nauczycielską w dowolnym momencie, ale pamiętaj, że musisz to zrobić przed osiągnięciem powszechnego wieku emerytalnego. Rozwiązanie umowy o pracę jest niezbędnym krokiem w tym procesie. Dodatkowo, jeśli jesteś członkiem OFE, będziesz musiał złożyć wniosek o przekazanie zgromadzonych tam środków do budżetu państwa.
Nauczycielskie świadczenie kompensacyjne (tzw. kompensówka)
Nauczycielskie świadczenie kompensacyjne to alternatywa dla nauczycieli urodzonych po 1948 roku, którzy nie spełnili warunków do wcześniejszej emerytury. Aby je otrzymać, musisz spełnić trzy główne warunki. Po pierwsze, twój wiek jest kluczowy – do końca 2024 roku kobieta musi mieć ukończone co najmniej 55 lat, a mężczyzna 60 lat. W kolejnych latach te progi wiekowe będą się stopniowo podnosić.
Drugim warunkiem jest odpowiedni staż pracy. Musisz udokumentować 30 lat okresów składkowych i nieskładkowych, w tym 20 lat pracy w zawodzie nauczyciela, wychowawcy lub innego pracownika pedagogicznego, wykonując ją przynajmniej w wymiarze 1/2 obowiązkowego wymiaru zajęć. Od 1 września 2024 roku do grona uprawnionych dołączą również pracownicy poradni psychologiczno-pedagogicznych.
Ostatnim warunkiem jest rozwiązanie stosunku pracy. Musisz zakończyć wszystkie umowy o pracę związane z zawodem nauczyciela, niezależnie od ich charakteru i wymiaru czasu pracy. Co więcej, przed przejściem na świadczenie kompensacyjne nie możesz podjąć żadnej innej pracy ani rozpocząć działalności gospodarczej.
Wysokość nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego jest ustalana indywidualnie, ale nie może być niższa niż najniższa gwarantowana emerytura, która obecnie wynosi 1780,96 zł brutto. Świadczenie to będziesz otrzymywać do momentu osiągnięcia powszechnego wieku emerytalnego lub uzyskania prawa do wcześniejszej emerytury. Według danych ZUS, w kwietniu 2024 roku średnia wysokość „kompensówki” wynosiła 4022,52 zł, a pobierało ją 12,3 tys. osób.
Nowa emerytura nauczycielska (emerytura stażowa) od 1 września 2024 r.
Od 1 września 2024 roku wchodzą w życie nowe przepisy w Karcie Nauczyciela, wprowadzające tzw. emeryturę stażową dla nauczycieli. Ta opcja jest skierowana do pedagogów, którzy nie spełnili warunków do wcześniejszej emerytury do 31 grudnia 2008 roku. Aby skorzystać z tej możliwości, musisz spełnić kilka istotnych kryteriów.
Przede wszystkim, musisz rozpocząć pracę jako nauczyciel, wychowawca lub inny pracownik pedagogiczny w placówce wymienionej w art. 1 Karty Nauczyciela przed 1 stycznia 1999 roku. Kolejnym wymogiem jest udokumentowanie 30 lat stażu składkowego, w tym 20 lat faktycznego wykonywania pracy nauczycielskiej w wymiarze co najmniej połowy obowiązkowego wymiaru zajęć. Pamiętaj, że do tego stażu nie wliczają się okresy pracy w rolnictwie.
Wprowadzanie nowej emerytury nauczycielskiej będzie odbywać się etapami, w zależności od wieku nauczyciela. Od 1 września 2024 roku mogą z niej skorzystać nauczyciele urodzeni przed 1 września 1966 roku, którzy ukończyli 58 lat przed wejściem w życie przepisów. Rok później, od 1 września 2025 roku, prawo to obejmie nauczycieli urodzonych między 1 września 1966 a 31 sierpnia 1969 roku, którzy przed 1 września 2025 roku ukończą co najmniej 56 lat. Ostatni etap rozpocznie się 1 września 2026 roku i obejmie nauczycieli urodzonych po 31 sierpnia 1969 roku.
Aby uzyskać prawo do nowej emerytury nauczycielskiej, musisz złożyć wniosek przed osiągnięciem powszechnego wieku emerytalnego, czyli 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn. Co ważne, prawo do tej emerytury nie wygasa po osiągnięciu powszechnego wieku emerytalnego.
Wysokość świadczeń i wpływ na przyszłe emerytury
Wysokość nowej emerytury nauczycielskiej jest obliczana w sposób podobny do emerytury powszechnej. Bierze się pod uwagę zwaloryzowany kapitał początkowy, zwaloryzowane składki zgromadzone na koncie ubezpieczonego oraz zwaloryzowane środki zgromadzone na subkoncie. Sumę tych wartości dzieli się przez średnie dalsze trwanie życia dla osoby w wieku przejścia na emeryturę.
Musisz pamiętać, że aby mieć prawo do nowej emerytury nauczycielskiej, kwota z tego wyliczenia nie może być niższa od minimalnej emerytury, która obecnie wynosi 1780,96 zł brutto. Jest to zabezpieczenie, które gwarantuje ci minimalny poziom świadczenia.
Warto zwrócić uwagę na różnice między poszczególnymi rodzajami świadczeń w kontekście dziedziczenia środków z II filaru emerytalnego. W przypadku nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego, środki zgromadzone na subkoncie i w OFE podlegają dziedziczeniu w razie śmierci świadczeniobiorcy. Natomiast w przypadku nowej emerytury nauczycielskiej sytuacja wygląda inaczej – środki z subkonta (wraz z przekazanymi środkami z OFE) są przenoszone na konto ubezpieczonego i nie podlegają dziedziczeniu.
Decydując się na nową emeryturę nauczycielską, musisz mieć świadomość, że może to wpłynąć na twoje przyszłe świadczenia. Z chwilą wydania decyzji o przyznaniu prawa do tej emerytury, środki zgromadzone w OFE są umarzane i przenoszone na subkonto w ZUS, które następnie jest zamykane. W konsekwencji, jeśli jesteś kobietą i członkiem OFE, nie nabędziesz prawa do emerytury kapitałowej w powszechnym wieku emerytalnym. Oznacza to również, że nie będziesz miała możliwości przeliczenia emerytury na nowo po osiągnięciu wieku emerytalnego.
Podsumowanie – najważniejsze fakty
- Nauczyciele mają trzy główne opcje wcześniejszego przejścia na emeryturę: emerytura bez względu na wiek (warunki spełnione do 31.12.2008), świadczenie kompensacyjne i nowa emerytura stażowa (od 1.09.2024).
- Świadczenie kompensacyjne wymaga 30 lat stażu (20 lat pracy nauczycielskiej) i osiągnięcia określonego wieku (55 lat dla kobiet, 60 dla mężczyzn do końca 2024, później stopniowo rośnie).
- Nowa emerytura stażowa jest wprowadzana etapami od 1.09.2024, zaczynając od nauczycieli urodzonych przed 1.09.1966, którzy ukończyli 58 lat.
- Wysokość świadczeń jest indywidualnie obliczana, ale nie może być niższa niż minimalna emerytura (1780,96 zł brutto w 2024 roku).
- Wybór rodzaju świadczenia wpływa na dziedziczenie środków z II filaru i możliwość przeliczenia emerytury w przyszłości, co należy uwzględnić przy podejmowaniu decyzji.