Z tego artykułu dowiesz się, że:
- Pracownikowi przysługują płatne zwolnienia na zajęcia oraz urlop szkoleniowy w wymiarze 6 dni na egzaminy (matura, egzaminy zawodowe, eksternistyczne) lub 21 dni na przygotowanie pracy dyplomowej i egzamin końcowy na ostatnim roku studiów.
- Pracodawca może dodatkowo pokryć koszty kształcenia, przejazdów, zakwaterowania i materiałów edukacyjnych, ale nie może ich finansować ze środków zakładowego funduszu świadczeń socjalnych.
- Umowa szkoleniowa może zobowiązać pracownika do pozostania w firmie maksymalnie przez 3 lata po zakończeniu nauki – w przeciwnym razie pracownik musi zwrócić proporcjonalną część kosztów dodatkowych świadczeń.
- Pracodawca musi przestrzegać zasady równego traktowania przy przyznawaniu dostępu do szkoleń – pominięcie pracownika bez obiektywnego uzasadnienia może zostać uznane za dyskryminację.
Podnoszenie kwalifikacji zawodowych stanowi fundamentalny element rozwoju każdego pracownika w dzisiejszej, dynamicznie zmieniającej się rzeczywistości zawodowej. W dobie gospodarki opartej na wiedzy, zarówno pracownicy jak i pracodawcy dostrzegają znaczące korzyści płynące z ciągłego doskonalenia umiejętności i kompetencji.
Czym jest podnoszenie kwalifikacji zawodowych w świetle prawa?
Kodeks pracy precyzyjnie definiuje podnoszenie kwalifikacji zawodowych jako proces zdobywania lub uzupełniania wiedzy i umiejętności przez pracownika, który odbywa się z inicjatywy pracodawcy lub za jego zgodą. Pracodawca może wyrazić zgodę na dokształcanie poprzez różne działania, na przykład zwalniając pracownika z części dnia pracy na czas zajęć lub pokrywając koszty przejazdów.
Zgoda pracodawcy musi dotyczyć pełnego, zamkniętego procesu kształcenia, który pozwoli pracownikowi osiągnąć oczekiwany poziom kwalifikacji. Pracownik uczący się we własnym zakresie może również uzyskać zgodę pracodawcy w trakcie nauki, co automatycznie przyznaje mu określone uprawnienia.
Prawa i obowiązki pracownika podczas podnoszenia kwalifikacji
Pracownik podnoszący kwalifikacje zawodowe otrzymuje szereg gwarantowanych przez prawo uprawnień. Najważniejszym z nich jest możliwość korzystania z płatnych zwolnień z pracy na czas obowiązkowych zajęć oraz punktualnego dotarcia na nie.
Przepisy antydyskryminacyjne zobowiązują pracodawcę do równego traktowania wszystkich pracowników w zakresie dostępu do szkoleń. Oznacza to, że pominięcie pracownika przy typowaniu do udziału w szkoleniach może zostać uznane za naruszenie zasady równego traktowania, chyba że pracodawca udowodni, że kierował się obiektywnymi powodami.
Jeśli inicjatywa podnoszenia kwalifikacji wychodzi od pracodawcy i stanowi polecenie służbowe, odmowa pracownika może skutkować konsekwencjami, włącznie z rozwiązaniem stosunku pracy. Pracownik nie może jednak zostać zmuszony do pokrycia kosztów wynagrodzenia za urlop szkoleniowy czy czas zwolnienia z pracy na obowiązkowe zajęcia.
Świadczenia obowiązkowe ze strony pracodawcy
Prawo pracy jasno określa dwa podstawowe świadczenia, które pracodawca musi zapewnić pracownikowi podnoszącemu kwalifikacje zawodowe. Pierwszym z nich są płatne zwolnienia na uczestnictwo w zajęciach – pracownik otrzymuje czas wolny potrzebny zarówno na same zajęcia, jak i na punktualne dotarcie na nie.
Drugim obowiązkowym świadczeniem jest płatny urlop szkoleniowy. Wymiar tego urlopu zależy od rodzaju kształcenia – 6 dni przysługuje osobom przystępującym do egzaminów eksternistycznych, matury lub egzaminu zawodowego. Z kolei studenci ostatniego roku studiów otrzymują aż 21 dni na przygotowanie pracy dyplomowej i przystąpienie do egzaminu końcowego.
Za czas urlopu szkoleniowego oraz zwolnień na zajęcia pracodawca wypłaca wynagrodzenie obliczane tak samo jak za urlop wypoczynkowy. Co istotne, urlop szkoleniowy może być dzielony na części, zgodnie z terminami egzaminów lub potrzebami związanymi z przygotowaniem pracy dyplomowej.
Dodatkowe świadczenia i urlopy
Pracodawca może dobrowolnie przyznać pracownikowi dodatkowe formy wsparcia w procesie podnoszenia kwalifikacji. Może pokryć całość lub część kosztów kształcenia, opłacić przejazdy na zajęcia, sfinansować zakwaterowanie czy zakup niezbędnych podręczników i materiałów szkoleniowych.
Warto zaznaczyć, że pracodawca ma pełną swobodę w decydowaniu o przyznaniu tych dodatkowych świadczeń. Może wyrazić zgodę na podnoszenie kwalifikacji bez pokrywania jakichkolwiek kosztów lub zdecydować się na częściowe albo całkowite ich sfinansowanie.
Wsparcie pracodawcy w zakresie dokształcania pracowników często stanowi skuteczne narzędzie motywacyjne. Dla wielu firm inwestowanie w rozwój obecnych pracowników okazuje się korzystniejsze niż przeprowadzanie nowych rekrutacji, które generują dodatkowe koszty związane z procesem selekcji i wdrażania nowych osób.
Należy jednak pamiętać, że koszty podnoszenia kwalifikacji zawodowych nie mogą być pokrywane ze środków zakładowego funduszu świadczeń socjalnych. Wszystkie dodatkowe świadczenia muszą pochodzić z innych źródeł finansowania pracodawcy.
Umowa szkoleniowa – najważniejsze aspekty
Pracodawca i pracownik określają wzajemne prawa i obowiązki związane z podnoszeniem kwalifikacji w formie pisemnej umowy szkoleniowej. Dokument ten powinien zostać podpisany przed rozpoczęciem procesu dokształcania, a najpóźniej przed skorzystaniem przez pracownika z pierwszych świadczeń.
W umowie szkoleniowej można zawrzeć korzystniejsze dla pracownika warunki niż te przewidziane w Kodeksie pracy, na przykład wyższy wymiar urlopu szkoleniowego. Istotnym elementem umowy może być zobowiązanie pracownika do pozostania w zatrudnieniu po zakończeniu nauki – okres ten nie może jednak przekroczyć 3 lat.
Pracodawca nie ma obowiązku zawierania umowy szkoleniowej, jeśli nie planuje zobowiązać pracownika do pozostania w zatrudnieniu po ukończeniu kształcenia. Sam fakt zawarcia umowy jest formą wyrażenia przez pracodawcę zgody na podnoszenie kwalifikacji, jeśli inicjatywa wyszła od pracownika.
Zasady zwrotu kosztów poniesionych przez pracodawcę
Pracownik może zostać zobowiązany do zwrotu kosztów dodatkowych świadczeń w kilku przypadkach. Dotyczy to sytuacji, gdy bez uzasadnienia nie podejmie lub przerwie naukę, gdy pracodawca rozwiąże z nim umowę z jego winy, lub gdy sam złoży wypowiedzenie (z wyjątkiem przypadków mobbingu).
Zwrot kosztów następuje w wysokości proporcjonalnej do okresu zatrudnienia po zakończeniu nauki lub czasu przepracowanego w trakcie podnoszenia kwalifikacji. Obowiązek zwrotu nie obejmuje wynagrodzenia za urlop szkoleniowy ani za czas zwolnień na zajęcia.
Pracownik nie musi zwracać kosztów, gdy to pracodawca wypowie umowę o pracę, gdy dojdzie do rozwiązania stosunku pracy za porozumieniem stron lub gdy umowa wygaśnie, na przykład w związku ze śmiercią pracodawcy będącego osobą fizyczną.
Formy podnoszenia kwalifikacji zawodowych
Współczesny rynek oferuje różnorodne możliwości rozwoju zawodowego. Studia podyplomowe realizowane w trybie zaocznym pozwalają na połączenie nauki z pracą. Szkolenia zewnętrzne, często krótkoterminowe, kończą się uzyskaniem certyfikatów zwiększających wartość pracownika na rynku pracy.
Pracodawcy coraz częściej organizują własne szkolenia wewnętrzne, zapraszając ekspertów branżowych lub wykładowców akademickich. Rozwój technologii umożliwił także uczestnictwo w kursach e-learningowych i webinarach, które pozwalają na zdobywanie wiedzy z dowolnego miejsca.
Dla osób wchodzących na rynek pracy lub zmieniających branżę dostępne są staże i praktyki, zarówno płatne jak i bezpłatne. Ta forma rozwoju zawodowego nie jest zarezerwowana wyłącznie dla młodych – korzystają z niej również osoby powracające na rynek pracy po dłuższej przerwie lub planujące zmianę ścieżki kariery.