Umowa zlecenia to popularna forma zatrudnienia w Polsce, która różni się znacząco od typowej umowy o pracę. Jako zleceniobiorca powinieneś znać swoje prawa i obowiązki, aby uniknąć nieporozumień i w pełni korzystać z elastyczności, jaką oferuje ta forma współpracy. W naszym artykule przedstawimy najważniejsze aspekty umowy zlecenia, które pomogą Ci zrozumieć zasady pracy w ramach tego typu umowy.
Czym jest umowa zlecenie?
Umowa zlecenie to umowa cywilnoprawna, która reguluje wykonanie określonych czynności przez zleceniobiorcę na rzecz zleceniodawcy. W przeciwieństwie do umowy o pracę, nie tworzy ona stosunku pracy, a jedynie zobowiązanie do wykonania konkretnego zadania lub zestawu zadań.
Jako zleceniobiorca nie jesteś pracownikiem w rozumieniu Kodeksu pracy, co niesie za sobą zarówno korzyści, jak i pewne ograniczenia. Ważne jest, abyś pamiętał, że przy umowie zlecenia nie odpowiadasz za rezultat swoich działań, ale za dołożenie należytej staranności w wykonywaniu powierzonych Ci zadań.
Podstawowe obowiązki zleceniobiorcy
Jako osoba wykonująca pracę na podstawie umowy zlecenia, masz kilka kluczowych obowiązków. Przede wszystkim, musisz wykonać zlecone Ci zadania z należytą starannością i w ustalonym terminie. Ważne jest, abyś ściśle trzymał się ustaleń zawartych w umowie. Mimo że nie podlegasz bezpośredniemu nadzorowi jak w przypadku umowy o pracę, powinieneś regularnie informować zleceniodawcę o postępach w realizacji zadań.
Pamiętaj, że masz swobodę w wyborze czasu i miejsca wykonywania pracy, o ile nie ustalono inaczej w umowie. Twoim obowiązkiem jest również dbanie o powierzone Ci narzędzia lub materiały, jeśli takie otrzymałeś od zleceniodawcy.
Prawa zleceniobiorcy
Jako zleceniobiorca posiadasz szereg praw, które warto znać i egzekwować. Przede wszystkim, masz prawo do wynagrodzenia za wykonaną pracę, które powinno być wypłacone w terminie ustalonym w umowie. Ważne jest, abyś pamiętał, że od 2017 roku obowiązuje minimalna stawka godzinowa dla umów zlecenia, która jest corocznie aktualizowana.
Masz również prawo do samodzielnego decydowania o sposobie wykonania zlecenia, o ile nie narusza to ustaleń umownych. Co więcej, możesz jednocześnie pracować dla kilku zleceniodawców, chyba że umowa stanowi inaczej. W przypadku, gdy zleceniodawca wymaga od Ciebie wykonywania pracy w warunkach typowych dla stosunku pracy (np. stałe miejsce i godziny pracy, podporządkowanie organizacyjne), masz prawo do wystąpienia do sądu o ustalenie istnienia stosunku pracy.
Zobacz również: Wypadek przy pracy zleceniobiorcy – postępowanie
Różnice między umową zlecenie a umową o pracę
Umowa zlecenie różni się znacząco od umowy o pracę, co ma istotne konsekwencje dla Ciebie jako zleceniobiorcy. Przede wszystkim, nie podlegasz bezpośredniemu kierownictwu pracodawcy, co oznacza większą swobodę w organizacji pracy. Nie masz ustalonego stałego miejsca ani czasu pracy, chyba że umowa stanowi inaczej.
Pamiętaj jednak, że ta elastyczność wiąże się z mniejszą ochroną prawną. Nie przysługuje Ci prawo do płatnego urlopu wypoczynkowego, chorobowego czy macierzyńskiego. Nie masz też gwarancji minimalnego wynagrodzenia (poza minimalną stawką godzinową) ani dodatków za nadgodziny. W przeciwieństwie do umowy o pracę, umowa zlecenie może być rozwiązana bez okresu wypowiedzenia, chyba że strony ustaliły inaczej.
Składki i podatki na umowie zlecenie
Kwestia składek i podatków przy umowie zlecenia jest nieco bardziej skomplikowana niż przy umowie o pracę. Co do zasady, zleceniodawca ma obowiązek odprowadzania za Ciebie składek na ubezpieczenia społeczne (emerytalne, rentowe, wypadkowe) oraz ubezpieczenie zdrowotne. Wyjątkiem są studenci do 26. roku życia, za których nie odprowadza się składek.
Pamiętaj, że ubezpieczenie chorobowe jest dobrowolne – możesz do niego przystąpić na własny wniosek. Jeśli posiadasz inne tytuły do ubezpieczeń o wartości co najmniej minimalnego wynagrodzenia, zleceniodawca może odprowadzać tylko składkę zdrowotną.
W kwestii podatków, zleceniodawca jako płatnik ma obowiązek pobrania i odprowadzenia zaliczki na podatek dochodowy. Stawka podatku zależy od Twojej sytuacji podatkowej i może wynosić 12% lub 32%.
Czas pracy i wynagrodzenie
Na umowie zlecenia nie obowiązują sztywne normy czasu pracy, co daje Ci większą elastyczność. Nie masz narzuconych godzin pracy, a Twoje wynagrodzenie zależy od ustaleń z zleceniodawcą. Może to być stawka godzinowa, dzienne lub miesięczne wynagrodzenie, albo kwota za wykonanie konkretnego zadania.
Pamiętaj jednak, że od 2017 roku obowiązuje minimalna stawka godzinowa dla umów zlecenia, która jest corocznie waloryzowana. W 2023 roku wynosi ona 22,80 zł brutto za godzinę w pierwszym półroczu i 23,50 zł brutto w drugim półroczu. Zleceniodawca ma obowiązek prowadzenia ewidencji godzin Twojej pracy, aby zapewnić przestrzeganie minimalnej stawki.
Warto zaznaczyć, że nie przysługuje Ci wynagrodzenie za czas niewykonywania pracy, np. w przypadku choroby czy urlopu, chyba że umowa stanowi inaczej.
Rozwiązanie umowy zlecenia
Rozwiązanie umowy zlecenia jest znacznie prostsze niż w przypadku umowy o pracę. Zarówno Ty, jak i zleceniodawca, możecie rozwiązać umowę w dowolnym momencie, chyba że ustaliliście inaczej w treści umowy. Nie obowiązują tutaj okresy wypowiedzenia znane z Kodeksu pracy.
Jeśli to Ty decydujesz się na rozwiązanie umowy, powinieneś poinformować o tym zleceniodawcę odpowiednio wcześnie, aby umożliwić mu znalezienie zastępstwa. W przypadku rozwiązania umowy zlecenia nie przysługuje Ci odprawa ani inne świadczenia związane z zakończeniem współpracy, które są typowe dla umów o pracę. Warto też wiedzieć, że nie otrzymasz świadectwa pracy, ale możesz poprosić zleceniodawcę o wystawienie zaświadczenia o wykonanej pracy.
Bezpieczeństwo i higiena pracy na umowie zlecenie
Mimo że nie jesteś pracownikiem w rozumieniu Kodeksu pracy, zleceniodawca ma obowiązek zapewnić Ci bezpieczne i higieniczne warunki pracy. Wynika to z art. 304 Kodeksu pracy, który rozciąga ten obowiązek na osoby wykonujące pracę na innej podstawie niż stosunek pracy.
W praktyce oznacza to, że zleceniodawca może wymagać od Ciebie przejścia wstępnych badań lekarskich lub szkoleń BHP, jeśli uzna to za konieczne dla bezpiecznego wykonywania zadań. Koszty tych badań i szkoleń powinny być ustalone między Tobą a zleceniodawcą. Pamiętaj, że masz prawo odmówić wykonania zadania, jeśli warunki pracy zagrażają Twojemu zdrowiu lub życiu.
Świadczenia socjalne dla zleceniobiorców
Jako zleceniobiorca masz ograniczony dostęp do świadczeń socjalnych w porównaniu z pracownikami zatrudnionymi na umowę o pracę. Nie przysługuje Ci prawo do płatnego urlopu wypoczynkowego, urlopu macierzyńskiego czy wychowawczego. Nie możesz też korzystać z zasiłku opiekuńczego w przypadku choroby dziecka.
Jednak niektórzy pracodawcy decydują się na rozszerzenie dostępu do Zakładowego Funduszu Świadczeń Socjalnych również na zleceniobiorców. Jeśli taki zapis znajdzie się w regulaminie ZFŚS, możesz korzystać z różnych form wsparcia, takich jak dofinansowanie do wypoczynku czy zapomogi. Warto zapytać zleceniodawcę o taką możliwość, zwłaszcza jeśli współpracujesz z nim długoterminowo.
Kiedy umowa zlecenie może być korzystna?
Umowa zlecenie może być korzystnym rozwiązaniem w wielu sytuacjach. Jest szczególnie atrakcyjna dla osób ceniących elastyczność i możliwość samodzielnego organizowania czasu pracy. Sprawdza się dobrze w przypadku prac krótkoterminowych, projektowych lub gdy chcesz łączyć kilka różnych zajęć.
Jest też popularną formą zatrudnienia wśród studentów i osób rozpoczynających karierę zawodową. Umowa zlecenie może być korzystna, jeśli zależy Ci na dodatkowym źródle dochodu obok głównego zatrudnienia lub jeśli prowadzisz własną działalność gospodarczą i chcesz podjąć dodatkowe zlecenia.
Pamiętaj jednak, że choć umowa zlecenie oferuje większą swobodę, wiąże się też z mniejszą stabilnością i ochroną prawną. Dlatego przed jej podpisaniem dokładnie przeanalizuj swoje potrzeby i oczekiwania zawodowe.