Z tego artykułu dowiesz się, że:
- Unieważnienie ślubu kościelnego (tzw. stwierdzenie nieważności) nie powoduje automatycznego ustania małżeństwa cywilnego ani podziału majątku – konieczne jest przeprowadzenie odrębnego postępowania przed sądem świeckim.
- Wniosek o unieważnienie małżeństwa cywilnego należy złożyć w ciągu maksymalnie 3 lat od zawarcia związku, przy czym od momentu wykrycia przeszkody małżeńskiej mamy tylko 6 miesięcy na podjęcie działań prawnych.
- W przypadku ślubu konkordatowego powstają dwa niezależne związki (cywilny i kościelny), które wymagają osobnych procedur zakończenia – sąd biskupi zajmuje się wyłącznie kwestiami religijnymi, nie ma uprawnień do orzekania w sprawach majątkowych.
- Podział majątku wspólnego można przeprowadzić polubownie (umowa) lub sądownie, zarówno przed, jak i po unieważnieniu małżeństwa. Przy nieruchomościach wymagana jest forma aktu notarialnego.
- Status dzieci pochodzących z unieważnionego małżeństwa pozostaje bez zmian – zachowują one wszystkie prawa, jakby związek nadal istniał, niezależnie od tego, czy unieważniono ślub cywilny czy kościelny.
Wiele osób zastanawia się, jakie skutki prawne niesie za sobą unieważnienie ślubu kościelnego w kontekście podziału majątku małżeńskiego. Zanim przejdziemy do szczegółów, musimy wyjaśnić podstawowe różnice między unieważnieniem małżeństwa cywilnego a kościelnego, ponieważ te dwie procedury znacząco się od siebie różnią.
Różnice między unieważnieniem ślubu cywilnego a kościelnego
Zawarcie małżeństwa przed kierownikiem USC różni się znacząco od ślubu kościelnego. Małżeństwo cywilne tworzy związek uznawany przez państwo, natomiast ślub kościelny ma charakter sakramentalny. Dzięki konkordatowi możliwe jest zawarcie ślubu kościelnego ze skutkami cywilnymi – kapłan musi wówczas zgłosić ten fakt do USC.
W przypadku ślubu wyłącznie kościelnego, bez skutków cywilnych, nie powstaje żaden majątek wspólny między małżonkami w świetle prawa. Z kolei przy ślubie konkordatowym tworzą się dwa niezależne związki – cywilny i kościelny, które wymagają odrębnych procedur zakończenia.
Jak unieważnić ślub cywilny?
Unieważnienie małżeństwa cywilnego oznacza, że związek traktowany jest jako nigdy niezawarty. Do głównych przyczyn unieważnienia należą: zawarcie małżeństwa pod wpływem błędu co do tożsamości drugiej osoby, groźby, w stanie wyłączającym świadome wyrażenie woli, a także występowanie przeszkód małżeńskich, takich jak choroba psychiczna czy ubezwłasnowolnienie całkowite.
Procedura unieważnienia rozpoczyna się od złożenia pozwu do sądu rejonowego, który podlega opłacie 200 zł. W pozwie należy szczegółowo opisać okoliczności i przedstawić dowody potwierdzające przesłanki unieważnienia. Postępowanie ma charakter sporny, co oznacza, że drugi małżonek może kwestionować przedstawione argumenty.
Pamiętajmy o terminie – żądanie unieważnienia można zgłosić najpóźniej w ciągu sześciu miesięcy od ustania stanu wyłączającego świadome wyrażenie woli, wykrycia błędu lub ustania groźby. W każdym przypadku termin ten nie może przekroczyć trzech lat od daty zawarcia małżeństwa.
Jak unieważnić ślub kościelny?
W prawie kanonicznym małżeństwo sakramentalne uznawane jest za nierozerwalny związek, który może zakończyć wyłącznie śmierć jednego z małżonków. Procedurę tzw. stwierdzenia nieważności ślubu przeprowadza sąd biskupi, który bada, czy związek został zawarty zgodnie z prawem kościelnym.
Podstawą do stwierdzenia nieważności małżeństwa kościelnego mogą być przeszkody zrywające, wady zgody małżeńskiej lub braki formy kanonicznej. Do najczęstszych przeszkód zaliczamy: wiek poniżej 18 lat dla mężczyzny i 16 lat dla kobiety, niemoc płciową, pokrewieństwo do czwartego stopnia, złożone śluby czystości czy występek. Istotne znaczenie mają również wady zgody małżeńskiej, obejmujące błędy co do świadomości istoty sakramentu małżeństwa lub presję ze strony rodziny.
Czym skutkuje unieważnienie ślubu kościelnego?
Stwierdzenie nieważności małżeństwa kościelnego nie wywołuje automatycznych skutków w sferze prawa cywilnego. Oznacza to, że mimo unieważnienia ślubu przez sąd biskupi, małżonkowie nadal pozostają w związku cywilnym, jeśli wcześniej zawarli ślub konkordatowy lub cywilny.
W konsekwencji majątek wspólny małżonków nie ulega rozwiązaniu po unieważnieniu ślubu kościelnego. Dopiero uzyskanie rozwodu lub unieważnienie małżeństwa cywilnego przez sąd powszechny powoduje ustanie wspólności majątkowej. Ta zasada działa również w drugą stronę – rozwód cywilny nie wpływa na ważność małżeństwa sakramentalnego w świetle prawa kanonicznego.
Sądy kościelne nie posiadają kompetencji do rozstrzygania spraw majątkowych między małżonkami. Wszelkie kwestie związane z podziałem majątku pozostają w wyłącznej gestii sądów powszechnych i notariuszy. Oznacza to, że małżonkowie nie mogą przeprowadzić podziału majątku wyłącznie na podstawie decyzji sądu kościelnego.
Podział majątku po unieważnieniu małżeństwa
Po stwierdzeniu nieważności małżeństwa cywilnego zastosowanie mają identyczne przepisy dotyczące podziału majątku jak przy rozwodzie. Majątek wspólny obejmuje wszystkie przedmioty majątkowe nabyte przez małżonków w czasie trwania wspólności ustawowej, w tym wynagrodzenia za pracę, dochody z działalności zarobkowej, zyski z majątku wspólnego i osobistego, akcje, wierzytelności oraz prawa do lokalu mieszkalnego.
Podział majątku można przeprowadzić zarówno przed, jak i po zakończeniu postępowania o unieważnienie małżeństwa. Małżonkowie mają możliwość dokonania podziału polubownie, zawierając stosowną umowę. W przypadku nieruchomości konieczne jest zachowanie formy aktu notarialnego. Jeśli strony nie mogą dojść do porozumienia, sprawę rozstrzyga sąd rejonowy na wniosek jednego z małżonków.
Zasady dziedziczenia i inne konsekwencje prawne
Unieważnienie małżeństwa cywilnego powoduje szereg istotnych skutków prawnych wykraczających poza kwestie majątkowe. Małżonkowie wracają do swoich pierwotnych nazwisk i stanów cywilnych. Ustaje między nimi stosunek powinowactwa, co wpływa na prawa i obowiązki wynikające z małżeństwa.
W przeciwieństwie do rozwodu, gdzie małżeństwo uznaje się za rozwiązane od momentu uprawomocnienia się wyroku, unieważnienie traktuje związek jako nigdy niezawarty. Nie wpływa to jednak na status dzieci pochodzących z tego związku – zachowują one wszystkie prawa, jakby małżeństwo istniało.
Sąd może również orzec o winie jednej ze stron, jeśli wiedziała ona wcześniej o przeszkodach do zawarcia związku małżeńskiego. Ma to znaczenie przy ustalaniu praw do dziedziczenia i roszczeń alimentacyjnych.