Śmierć bliskiej osoby to trudny czas, w którym musimy zmierzyć się nie tylko z emocjami, ale także z kwestiami prawnymi. Jednym z najważniejszych aspektów jest ustalenie, kto i w jakim zakresie odziedziczy majątek po zmarłym małżonku. W tym artykule wyjaśnimy najistotniejsze zasady dziedziczenia po współmałżonku.
Dziedziczenie testamentowe a ustawowe
Gdy zmarły pozostawił testament, sytuacja jest stosunkowo prosta – to właśnie testament określa, kto otrzyma spadek. Jeśli jednak testament nie został sporządzony, wówczas mamy do czynienia z dziedziczeniem ustawowym. W takim przypadku o podziale majątku decydują przepisy Kodeksu cywilnego.
Warto pamiętać, że nawet jeśli cały majątek został zapisany w testamencie jednej osobie, np. małżonkowi, mogą pojawić się roszczenia o zachowek ze strony innych uprawnionych osób, takich jak dzieci czy rodzice zmarłego.
Dziedziczenie po małżonku z dziećmi
W sytuacji, gdy zmarły pozostawił małżonka i dzieci, dziedziczenie przebiega według określonych zasad. Małżonek i dzieci dziedziczą w częściach równych, przy czym udział małżonka nie może być mniejszy niż 1/4 całości spadku. To zabezpieczenie ma na celu ochronę interesów pozostałego przy życiu współmałżonka.
Przykładowo, jeśli zmarły miał żonę i dwójkę dzieci, każde z nich otrzyma po 1/3 spadku. Jednak w przypadku większej liczby dzieci, np. pięciorga, małżonek otrzyma 1/4 spadku, a pozostałe 3/4 zostaną podzielone równo między dzieci. Należy podkreślić, że prawo do dziedziczenia mają wszystkie dzieci zmarłego, niezależnie od tego, czy pochodzą z małżeństwa czy nie.
Dziedziczenie po małżonku bez dzieci
Gdy zmarły nie pozostawił potomstwa, zasady dziedziczenia ulegają zmianie. W takiej sytuacji spadek dzieli się między małżonka i innych członków rodziny zmarłego. Małżonek otrzymuje wtedy połowę spadku, a druga połowa trafia do najbliższych krewnych. Jeśli żyją rodzice zmarłego, każde z nich otrzymuje 1/4 spadku. W przypadku, gdy jedno z rodziców nie żyje, jego udział przechodzi na rodzeństwo zmarłego lub ich potomków.
Przykładowo, jeśli zmarły pozostawił żonę, matkę i dwoje rodzeństwa, żona otrzyma połowę spadku, matka 1/4, a pozostała 1/4 zostanie podzielona równo między rodzeństwo. Taki podział ma na celu zabezpieczenie interesów zarówno małżonka, jak i rodziny pochodzenia zmarłego.
Zobacz również: Dziedziczenie po dziadkach – kiedy wnukowi przysługuje spadek?
Kiedy małżonek dziedziczy cały spadek?
Istnieją okoliczności, w których małżonek może odziedziczyć cały majątek po zmarłym. Najprostszym sposobem jest sporządzenie testamentu, w którym spadkodawca wskaże współmałżonka jako jedynego spadkobiercę. Jeśli jednak testament nie został sporządzony, dziedziczenie całości spadku przez małżonka jest możliwe tylko w wyjątkowych sytuacjach.
Muszą być spełnione jednocześnie cztery warunki:
- brak potomków zmarłego (dzieci, wnuków, prawnuków),
- brak żyjących rodziców,
- brak rodzeństwa
- brak potomków rodzeństwa.
W praktyce oznacza to, że zmarły nie posiadał bliskiej rodziny poza małżonkiem. Warto zaznaczyć, że taka sytuacja zdarza się stosunkowo rzadko, dlatego jeśli spadkodawca chce mieć pewność, że cały jego majątek trafi do współmałżonka, najlepszym rozwiązaniem jest sporządzenie testamentu.
Wpływ rozwodu i separacji na dziedziczenie
Rozwód i separacja mają istotny wpływ na kwestie dziedziczenia po małżonku. Po rozwodzie były małżonek traci prawo do dziedziczenia ustawowego. Podobnie jest w przypadku separacji orzeczonej przez sąd – małżonek w separacji prawnej nie dziedziczy po zmarłym partnerze. Należy jednak podkreślić, że mówimy tu wyłącznie o separacji formalnej, potwierdzonej orzeczeniem sądowym. Sama faktyczna separacja, czyli sytuacja, w której małżonkowie nie mieszkają razem, ale nie mają sądowego orzeczenia o separacji, nie ma wpływu na prawo do dziedziczenia. W takich przypadkach małżonkowie nadal dziedziczą po sobie na zasadach ogólnych.
Nawet w przypadku rozwodu lub separacji prawnej, spadkodawca może uwzględnić byłego małżonka w testamencie, jeśli takie jest jego życzenie.
Szczególnie skomplikowana sytuacja może wystąpić, gdy jeden z małżonków umiera w trakcie trwania sprawy rozwodowej lub o separację. W takim przypadku prawo przewiduje możliwość zablokowania dziedziczenia przez żyjącego małżonka. Inicjatywę w tej kwestii może podjąć każdy z pozostałych spadkobierców, na przykład dziecko zmarłego.
Aby to zrobić, należy złożyć w sądzie pozew przeciwko małżonkowi zmarłego, żądając wyłączenia go z dziedziczenia. Trzeba jednak pamiętać o terminach – taki pozew musi zostać złożony w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o śmierci spadkodawcy, ale nie później niż rok po śmierci.
W trakcie postępowania sądowego konieczne będzie udowodnienie, że zmarły wystąpił o orzeczenie rozwodu lub separacji z winy swojego małżonka, a żądanie to było uzasadnione. To postępowanie w pewnym sensie zastępuje niedokończoną sprawę rozwodową.
Zobacz również: Jak wydziedziczyć dziecko? Opis postępowania krok po kroku