Urlopy bezpłatne to temat, który budzi wiele wątpliwości wśród pracowników i pracodawców. W naszym artykule wyjaśnimy, które z nich zaliczają się do okresu zatrudnienia, a które nie mają wpływu na staż pracy i uprawnienia pracownicze.
Ogólne zasady dotyczące urlopu bezpłatnego
Urlop bezpłatny udzielany na podstawie art. 174 Kodeksu pracy, zwany „zwykłym urlopem bezpłatnym„, nie jest wliczany do okresu zatrudnienia. W czasie jego trwania stosunek pracy ulega zawieszeniu, co oznacza, że pracownik nie nabywa w tym czasie żadnych uprawnień pracowniczych. Ten rodzaj urlopu możemy wykorzystać na dowolny cel, np. na wypoczynek, opiekę nad dzieckiem czy nawet pracę u innego pracodawcy.
Aby uzyskać urlop bezpłatny, musimy złożyć pisemny wniosek do pracodawcy, określając w nim okres jego trwania. Nie mamy obowiązku podawania powodu, dla którego chcemy skorzystać z urlopu. Pracodawca, po przeanalizowaniu sytuacji w firmie, może wyrazić zgodę, odmówić lub zaproponować inny termin urlopu. Decyzja pracodawcy powinna być udokumentowana na piśmie.
Z urlopu bezpłatnego może skorzystać każdy pracownik, niezależnie od rodzaju umowy o pracę i stażu pracy. Wniosek możemy złożyć nawet w pierwszym dniu zatrudnienia. Przepisy nie określają minimalnej ani maksymalnej długości urlopu bezpłatnego – może on trwać od kilku dni do kilku lat, w zależności od ustaleń między pracownikiem a pracodawcą.
Urlop bezpłatny a staż pracy
Istnieją jednak wyjątki od zasady niewliczania urlopu bezpłatnego do stażu pracy. Niektóre rodzaje urlopów bezpłatnych, uregulowane w przepisach szczególnych, są zaliczane do okresu zatrudnienia. Są to urlopy udzielane w ściśle określonych celach, których pracodawca ma obowiązek udzielić na wniosek pracownika lub z urzędu.
Do takich urlopów zaliczamy m.in. urlop bezpłatny udzielony pracownikowi w celu wykonywania pracy u innego pracodawcy (art. 1741 Kodeksu pracy). Okres tego urlopu wlicza się do czasu pracy, od którego zależą uprawnienia pracownicze u dotychczasowego pracodawcy. Przykładowo, jeśli pracownik korzysta z takiego urlopu od 1 lipca do 31 grudnia 2021 roku, ten okres zostanie zaliczony do jego stażu pracy u pierwotnego pracodawcy.
Innym przykładem jest urlop bezpłatny udzielany młodocianemu, uczniowi szkoły dla pracujących, na jego wniosek w okresie ferii szkolnych (art. 205 § 4 Kodeksu pracy). Urlop ten może trwać maksymalnie 2 miesiące łącznie z urlopem wypoczynkowym i również wlicza się go do okresu pracy, od którego zależą uprawnienia pracownicze.
Do urlopów bezpłatnych zaliczanych do stażu pracy należy także urlop wychowawczy (art. 186 Kodeksu pracy). Chociaż pracownik nie otrzymuje w tym czasie wynagrodzenia, okres urlopu wychowawczego wlicza się do okresu zatrudnienia, od którego zależą uprawnienia pracownicze, w dniu jego zakończenia.
Zobacz również: Świadectwo pracy a niewykorzystany urlop wypoczynkowy
Jak otrzymać urlop bezpłatny?
W przypadku zwykłego urlopu bezpłatnego, udzielanego na podstawie art. 174 Kodeksu pracy, inicjatywa należy do pracownika. Musimy złożyć pisemny wniosek do pracodawcy, określając w nim proponowany okres urlopu. Trzeba jednak pamiętać, że pracodawca nie ma obowiązku udzielenia takiego urlopu i może odmówić bez podania przyczyny.
W przypadku urlopów bezpłatnych regulowanych przepisami szczególnymi, procedura może być bardziej sformalizowana. Przykładowo, dla urlopu bezpłatnego udzielanego pracownikowi powołanemu do pełnienia z wyboru funkcji związkowej poza zakładem pracy, istnieją szczegółowe przepisy wykonawcze. Wniosek o taki urlop składa organizacja związkowa co najmniej 14 dni przed proponowanym terminem rozpoczęcia urlopu. Pracodawca ma 7 dni na rozpatrzenie wniosku i w tym przypadku nie może odmówić jego udzielenia, jeśli spełnione są warunki określone w przepisach.
Dla urlopów bezpłatnych udzielanych z mocy prawa, jak np. urlop dla posła lub senatora, nie jest wymagany wniosek pracownika. Urlop taki jest udzielany z urzędu na czas wykonywania mandatu oraz 3 miesięcy po jego wygaśnięciu.
Warto pamiętać, że w przypadku urlopu bezpłatnego dłuższego niż 3 miesiące, strony mogą przewidzieć możliwość odwołania pracownika z urlopu z ważnych przyczyn. Jeśli taka klauzula nie została uwzględniona, odwołanie pracownika nie będzie możliwe bez jego zgody, nawet w przypadku wystąpienia ważnych okoliczności.
Urlopu bezpłatny a uprawnienia pracownicze
Wpływ urlopu bezpłatnego na uprawnienia pracownicze zależy od jego rodzaju. Zwykły urlop bezpłatny ma negatywny wpływ na większość uprawnień. W czasie jego trwania nie nabywamy prawa do urlopu wypoczynkowego, a jeśli urlop bezpłatny trwa dłużej niż 30 dni, wymiar urlopu wypoczynkowego ulega proporcjonalnemu obniżeniu.
Nie nabywa się również prawa do nagrody jubileuszowej, odprawy emerytalnej czy przedemerytalnej. Okres urlopu bezpłatnego nie jest też wliczany do stażu pracy wpływającego na długość okresu wypowiedzenia umowy o pracę na czas nieokreślony.
W czasie urlopu bezpłatnego nie są odprowadzane składki na ubezpieczenie społeczne, co oznacza brak prawa do zasiłku chorobowego, opiekuńczego, macierzyńskiego i świadczenia rehabilitacyjnego. Ma to również wpływ na przyszłe świadczenia emerytalne – okresy urlopu bezpłatnego nie są wliczane do okresów składkowych.
Urlop bezpłatny ma również wpływ na uprawnienia związane z bezrobociem. Zgodnie z ustawą o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, okres urlopu bezpłatnego trwającego łącznie dłużej niż 30 dni nie jest wliczany do okresu uprawniającego do nabycia prawa do zasiłku dla bezrobotnych.
Ponadto, korzystanie z urlopu bezpłatnego pozbawia prawa do dodatku aktywizacyjnego osoby, które uzyskały do niego prawo w związku z podjęciem zatrudnienia w okresie pobierania zasiłku dla bezrobotnych.
Inaczej sytuacja wygląda w przypadku urlopów bezpłatnych zaliczanych do stażu pracy. Przykładowo, okres urlopu bezpłatnego udzielonego w celu wykonywania pracy u innego pracodawcy wlicza się do okresu pracy, od którego zależą uprawnienia pracownicze u dotychczasowego pracodawcy. Podobnie, urlop wychowawczy czy urlop bezpłatny udzielony posłowi lub senatorowi na czas wykonywania mandatu, są wliczane do stażu pracy i nie mają negatywnego wpływu na uprawnienia pracownicze.
Zobacz również: Czy można pracować na urlopie macierzyńskim?
Podsumowanie – najważniejsze kwestie
- Zwykły urlop bezpłatny (art. 174 KP) nie jest wliczany do stażu pracy i negatywnie wpływa na uprawnienia pracownicze, w przeciwieństwie do urlopów bezpłatnych regulowanych przepisami szczególnymi.
- Urlop bezpłatny może trwać od kilku dni do kilku lat, a w przypadku urlopu dłuższego niż 3 miesiące strony mogą przewidzieć możliwość odwołania pracownika z ważnych przyczyn.
- Urlopy bezpłatne zaliczane do stażu pracy to m.in.: urlop w celu wykonywania pracy u innego pracodawcy (art. 1741 KP), urlop wychowawczy, urlop dla posła lub senatora.
- Podczas zwykłego urlopu bezpłatnego nie są odprowadzane składki na ubezpieczenie społeczne, co skutkuje brakiem prawa do zasiłków i świadczeń z ZUS.
- Urlop bezpłatny trwający łącznie dłużej niż 30 dni nie jest wliczany do okresu uprawniającego do nabycia prawa do zasiłku dla bezrobotnych.