Bezpieczeństwo i higiena pracy to fundamentalne aspekty, które mają bezpośredni wpływ na zdrowie i życie pracowników. W naszym artykule przyjrzymy się bliżej szkodliwym czynnikom w środowisku pracy oraz związanym z nimi badaniom kontrolnym, które są niezbędne dla zapewnienia odpowiedniej ochrony zdrowia zatrudnionych osób.
Obowiązki pracodawcy w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy
Pracodawca ponosi pełną odpowiedzialność za zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy w firmie. Jednym z jego głównych obowiązków jest skierowanie pracownika na wstępne, kontrolne lub okresowe badania profilaktyczne przed dopuszczeniem go do pracy. Ten krok jest niezbędny, aby upewnić się, że stan zdrowia pracownika pozwala mu na wykonywanie powierzonych zadań bez narażania siebie i innych na niebezpieczeństwo.
Pracodawca musi również dążyć do eliminacji lub ograniczenia warunków szkodliwych dla zdrowia i życia pracowników. W sytuacjach, gdy na podstawie wyników pomiarów i przeprowadzonej oceny ryzyka zawodowego zostanie stwierdzone, że ryzyko jest duże (niedopuszczalne), konieczne jest wprowadzenie zmian na danym stanowisku w celu obniżenia tego ryzyka poniżej poziomu zagrażającego zdrowiu lub życiu pracownika.
Identyfikacja i klasyfikacja czynników szkodliwych w środowisku pracy
Pracodawca ma obowiązek wskazać czynniki szkodliwe dla zdrowia w środowisku pracy i rozpoznać źródła ich pochodzenia. Jest to pierwszy krok w procesie zapewnienia bezpieczeństwa pracownikom. Czynniki szkodliwe możemy podzielić na kilka głównych kategorii: fizyczne, chemiczne i biologiczne:
- Do czynników fizycznych zaliczamy m.in. oświetlenie, temperaturę powietrza, hałas, wibracje, promieniowanie jonizujące czy pole elektromagnetyczne.
- Czynniki chemiczne obejmują substancje toksyczne, drażniące, uczulające, rakotwórcze, mutagenne oraz te, które mogą szkodliwie wpływać na funkcje rozrodcze.
- Natomiast czynniki biologiczne to bakterie, wirusy, grzyby i pasożyty.
Po zidentyfikowaniu tych czynników, pracodawca musi zlecić wykonanie badań i pomiarów, a następnie prowadzić ewidencję czynników szkodliwych. Wyniki pomiarów i badań muszą być rejestrowane i przechowywane przez okres 40 lat, licząc od daty ostatniego wpisu, co umożliwia ich udostępnienie pracownikom i organom kontrolnym.
Badania profilaktyczne pracowników – rodzaje i procedury
Badania profilaktyczne pracowników są kluczowym elementem w systemie ochrony zdrowia w miejscu pracy. Wyróżniamy trzy główne rodzaje badań: wstępne, okresowe i kontrolne.
- Badania wstępne przeprowadza się przed dopuszczeniem pracownika do pracy na danym stanowisku. Mają one na celu stwierdzenie, czy stan zdrowia kandydata pozwala na wykonywanie pracy na określonym stanowisku.
- Badania okresowe wykonuje się regularnie w trakcie zatrudnienia, a ich częstotliwość zależy od rodzaju wykonywanej pracy i występujących czynników szkodliwych.
- Natomiast badania kontrolne przeprowadza się po dłuższej nieobecności pracownika spowodowanej chorobą.
Zakres badań określa lekarz medycyny pracy na podstawie skierowania wydanego przez pracodawcę. W przypadku występowania czynników szkodliwych, badania i pomiary tych czynników muszą być wykonywane zgodnie z określonymi terminami.
Na przykład, dla czynników chemicznych lub pyłów badania wykonuje się co najmniej raz na dwa lata, jeśli stężenie czynnika szkodliwego wynosi od 0,1 do 0,5 wartości NDS (Najwyższego Dopuszczalnego Stężenia), a co najmniej raz w roku, jeśli stężenie przekracza 0,5 wartości NDS.
Skierowanie na badania
Skierowanie na badanie profilaktyczne to dokument o kluczowym znaczeniu w procesie ochrony zdrowia pracowników. Musi ono zawierać szczegółowe informacje o czynnikach szkodliwych dla zdrowia lub warunkach uciążliwych, które występują na danym stanowisku pracy.
Pracodawca jest zobowiązany do umieszczenia w skierowaniu aktualnych wyników badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia, wykonanych na stanowiskach pracy. W przypadku występowania czynników szkodliwych, pracodawca powinien wyszczególnić je w skierowaniu. Może to obejmować czynniki fizyczne, takie jak hałas, wibracje czy promieniowanie, czynniki chemiczne, w tym substancje toksyczne czy rakotwórcze, oraz czynniki biologiczne, jak bakterie czy wirusy.
Dodatkowo, w skierowaniu można uwzględnić inne czynniki niebezpieczne i uciążliwe, na przykład pracę na wysokości czy w porze nocnej. Pełne i dokładne skierowanie umożliwia lekarzowi medycyny pracy określenie odpowiedniego zakresu badań, co jest niezbędne dla właściwej oceny stanu zdrowia pracownika w kontekście wykonywanej przez niego pracy.
Rejestracja i przechowywanie wyników badań i pomiarów czynników szkodliwych
Pracodawca ma obowiązek prowadzenia szczegółowej dokumentacji dotyczącej czynników szkodliwych w środowisku pracy. Kluczowym elementem tej dokumentacji jest rejestr czynników szkodliwych dla zdrowia występujących na stanowisku pracy. Rejestr ten musi być prowadzony na bieżąco, a jego wzór jest określony w załączniku do odpowiedniego rozporządzenia. Oprócz rejestru, pracodawca jest zobowiązany do wpisywania wyników badań i pomiarów czynników szkodliwych do specjalnej karty badań i pomiarów.
Oba te dokumenty – rejestr i karta – muszą być przechowywane przez pracodawcę przez okres 40 lat, licząc od daty ostatniego wpisu.
W przypadku likwidacji zakładu pracy, pracodawca ma obowiązek przekazać te dokumenty właściwemu państwowemu inspektorowi sanitarnemu lub w przypadku niektórych jednostek, właściwemu komendantowi wojskowego ośrodka medycyny prewencyjnej.
Wyniki badań i pomiarów zawarte w rejestrze i karcie muszą być niezwłocznie udostępniane pracownikowi, byłemu pracownikowi lub ich przedstawicielom na pisemne żądanie. Osoby te mają również prawo wystąpić o sporządzenie wyciągów, odpisów lub kopii tych wyników.
Prawidłowe prowadzenie i przechowywanie tej dokumentacji ma ogromne znaczenie nie tylko dla bieżącego monitorowania stanu bezpieczeństwa w miejscu pracy, ale także dla ewentualnych przyszłych roszczeń pracowników związanych z chorobami zawodowymi.